کد مطلب:36629 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:140
مثلا وقتی كه می گوییم فلان شی ء مربع است، مربع بودن را به شی ء خارجی نسبت می دهیم. و صدق و كذب این خبر بستگی دارد به اینكه آن شی ء واقعا مربع باشد یا نه. اما وقتی می گوییم فلان چیز شیرین یا [صفحه 156] تلخ است، مقصودمان این است كه آن چیز كام مرا شیرین كرده است یا وقتی می گوییم فلان شی ء زیباست، به این معنی است كه آن شی ء در چشم من زیبا افتاده است. البته این شیرینی و تلخی و گرمی و سردی و زیبایی و زشتی هم احكام حقیقی هستند و پرده از اثر واقعی برمی دارند لكن به واسطه اثری كه ابتدا در ما می نهند. به تعبیر دیگر ذهن ما از شی ء شیرین عكسبرداری نمی كند مگر پس از آنكه ما شیرین كام شویم. ولی برای درك شكل مربع، لازم نیست كه روان ما یا ذهن ما خودش مربع شود! اما البته شیرین كام شدن هم در گرو ساختمان واقعی و مشخصی است كه شی ء شیرین دارد و به گزاف نیست. لذا نسبت دادن شیرینی به امر خارجی، به واسطه است نه بی واسطه. با ضابطه است نه بی ضابطه. منتهی به امر واقعی می شود نه فرض گزاف. اگر ما ساختمان حسی دیگری داشتیم شاید اشیایی را كه امروز شیرین یا تلخ، زشت یا زیبا می یابیم، چنین نمی یافتیم. اما در مورد اوصافی كه از آن خود موجودات است چنین حكمی صادق نیست. ما نمی توانیم بگویم فلان شی ء مربع است، چون ما او را مربع می بینیم. از دو حال خارج نیست: یا آن شی ء شكل مربع دارد و ما درست فهمیده ایم، در این صورت حكم ما صادق است، یا اینكه در ادراك آن شی ء خطا كرده ایم كه در این صورت باز هم آن شی ء شكل خود را دارد و در داشتن شكل خاصش تابع ادراك ما نیست. اما وقتی می گوییم فلان شی ء شیرین یا تلخ است، در داشتن این وصف تابع ادراك ماست، اگر در ما تاثیر شیرینی بگذارد، آن را شیرینی می نامیم و اگر تاثیر تلخی بگذارد، آن را تلخ می نامیم. البته هر دو این تاثیرات حقیقی اند و منشا خارجی دارند، زیرا چیزی كه مثلا در ما تاثیر شیرینی می گذارد، لابد ساختمان مولكولی خاصی دارد كه در ذائقه ما چنین تاثیری می نهد و اگر ما هم نباشیم، آن ساختمان را خواهد داشت، گو اینكه كامی را شیرین نخواهد كرد. [صفحه 157] دسته سوم ادراكات اعتباری هستند كه صد در صد ساخته و پرداخته ی ما هستند و حظی از واقع نمایی ندارند این نوع ادراكات برای ما به منزله ی ابزار تلقی می شوند، مثل: مالكیت، ریاست، زبان و امثال آن. و آدمی آنها را برای تدبیر زندگی جمعی پدید آورده است. ضابطه امر اعتباری این است كه در مورد آن تعبیر «شمردن» یا «محسوب كردن» را به كار می بریم. وقتی می گوییم فلانی مالك فلان كارخانه است یعنی او را مالك آن كارخانه می شمارند. یا وقتی می گوییم فلانی همسر فلان كس است یعنی او را (بر وفق قوانین جاری عرفی یا شرعی) همسر فلان كس می شمارند و قس علی هذا. «است» و «نیست» در این قضایا، به معنی شمرده شدن و شمرده نشدن است. و پیداست كه باید ابتدا جامعه ای و اعتبار كنندگانی وجود داشته باشند تا الف را بشمارند. پس تصدیقات اعتباری در جوامع پدید می آیند و حكایت از وضع و قبول عامه دارند، آن هم برای رسیدن به مقاصدی. و شان اخبار از واقع ندارند. درست مثل ابزارهای دیگری كه به كار زندگی می آیند از سوزن و بیل و جارو گرفته تا هواپیما و كامپیوتر و تلویزیون و نكته مهم این است كه زیبایی و زشتی از جمله ی این مفاهیم اعتباری نیستند، یعنی، ما آنها را برای تصرف در عالم خارج به وجود نیاورده ایم. بلكه چون ما و جهان هر كدام ساختمان معینی داریم و موجودات جهان به اقتضای ساختمان خاص خود و به تناسب قابلیت ساختمان ذهنی ما هر كدام در ما تاثیر مشخصی می گذارند، زشتی و زیبایی متولد می شوند. بنابراین زشتیها و زیباییها حظی از واقعیت دارند و آدمیان بی جهت افعال یا اشیا را به اوصاف حسن و قبیح منتسب و موصوف نمی كنند. و از آنجا كه انسانها از ساختمان روحی كم و بیش مشابهی برخوردارند، در طبقه بندی زشتیها و زیباییها احكام مشابهی صادر می كنند.
ما در تقسیم اولی دو دسته ادراك داریم: ادراكات حقیقی و ادراكات اعتباری.[1] ادراكات حقیقی خود بر دو نوع اند: دسته ای كه مستقیما از موجود خارجی حكایت می كنند و دسته دیگری كه با واسطه ی تاثر روانی، از موجود خارجی حكایت می كنند. این دومی را «ادراكات حقیقی اضافی» می گویند.
صفحه 156، 157.